A catedral megalítica
Dombate é sen dúbida o dolmen máis famoso e emblemático de Galicia, cualificado por moitos como a catedral do megalitismo galego.
De feito, é un dúas nun, porque o túmulo que cobre o monumento alberga dous dólmenes diferentes. O denominado Dombate Antigo, de modestas dimensións e construído a finais do V milenio e o Dombate Recente, moito máis monumental, edificado cara ao 3.700 a. C. Este último é o máis coñecido dos dous e as súas dimensións son impresionantes, acadando os 6 metros de longo e os 4,5 metros de alto. O megalito consta dunha cámara e un corredor orientados ao leste, construídos cosas de gran tamaño que chegan a pesar, no caso da cabeceira 7,78 toneladas.
O túmulo, tamén espectacular, ten un diámetro de 24 metros e unha altura de 1,8 metros. Está rodeado por un animallo de pedras e coincidindo coa entrada apréciase unha especie de coraza tamén de pedras. Xusto na entrada, durante as escavacións, localizouse un conxunto de ídolos antropomorfos, colocados verticalmente no solo, cumprindo unha función de protección da tumba, como se fosen unha sorte de vixías simbólicos.
Pero quizais o elemento máis interesante deste dolme é o conxunto de gravados e especialmente de pinturas atopadas no interior da súa cámara e ao longo do corredor. Están realizados coa mesma técnica que o dolme de Pedra Cuberta (Vimianzo), en cores vermello e negro sobre unha base de pintura branca a base de caolín. Na actualidade non son visibles xa que non é posible acceder ao interior do dolme por cuestións de conservación. Pero é posible admiralos nunha excelente réplica do dolme a tamaño real situada no mesmo centro de interpretación que hoxe alberga o monumento.
